SOVRANITETI

                   SOVRANITETI

1. Shteti realizon funksionet e tij me ane te pushtetit.

Pushteti - pjese e nocionit te shtetit si organizate shtrengimi, mjet per kryerjen e funksioneve te tij. 

Me pushtetin, si koncept shoqeror, do te kuptojme nje marredhenie ndermjet dy subjekteve, ndermjet dy vullneteve.  Pra, aftesine per te imponuar nje urdherim, nje rregull sjelljeje nje tjetri, pavaresisht nga fakti nese zbatohet me dashje apo me pahir. Pushteti shfaqet ne forma te ndryshme dhe cdo pushtet ka nje fare shtrengimi per arritjen e nje qellimi te caktuar. (komuniteti primitiv, familja e lashte romake etj-jo aparat i posacem shtrengimi.) Pushteti shteteror ka monopolin e shtrengimit fizik dhe nje aparat te posacem per kete qellim. Pra, pushteti shteteror eshte pushteti i shtetit ne teresi. Pushteti shteteror - i pavarur, i pakufizuar dhe qe perfshin gjithcka.  Keto karakteristika perbejne sovranitetin shteteror. 

Nocioni i Sovranitetit

Pushtet politik suprem, fillestar (origjinar) ne kuptimin qe nuk rrjedh nga ndonje pushtet tjeter ne sensin juridik dhe eshte i pakushtezuar nga pushtete te tjera. Prej ketij pushteti politik rrjedhin dhe legjitimohen te gjitha pushtetet e tjera. 

2. Sovraniteti shteteror

Koncept themelor i se drejtes kushtetuese dhe asaj nderkombetare. Sovraniteti eshte karakteristike e pushtetit shteteror.  Ai kuptohet si pavaresia e pushtetit shteteror te nje shteti nga pushteti i nje shteti tjeter, qe shprehet ne te drejten e shtetit per te zgjidhur lirisht ceshtjet e tij te jashtme e te brendshme pa shkelur te drejtat e shteteve te tjera dhe normat e se drejtes nderkombetare.

Nocioni i Sovranitetit

Nocioni i sovranitetit perfshin 3 elemente:

1- Pavaresine ndaj pushtetit te cdo shteti tjeter

Duke u bazuar ne forcen dhe autoritetin e vet pushteti shteteror merr persiper lirisht detyrime ne baze te marredhenieve nderkombetare. I papranueshem sovraniteti absolut(mos marrje parasysh e ligjeve juridike dhe e parimeve morale), perkundrazi pushteti shteteror sovran eshte i detyruar te respektoje sovranitetin e pushtetit shteteror te vendeve te tjera. 

2- Mungesen e cdo kufizimi formal per pushtetin shteteror ne nxjerrjen e atyre dispozitave qe atij i duken te arsyeshme.

Vendosja e rendit juridik dhe organizimi i mbrojtjes se tij eshte nje prerogative e pushtetit shteteror. Jo gjithmone shteti ka pavaresi nga organizatat e tjera sepse jo rralle organizata ekonomike ja imponojne vullnetin e tyre pushtetit shteteror. Por sidoqofte edhe vullnetin e grupit sundues mund ta shprehin zyrtarisht vetem organet e pushtetit shteteror ne menyre qe ta bejne te detyrueshem. Prerogativa e pushtetit shteteror per vendosjen e rendit juridik dhe organizimi i mbrojtjes se tij eshte tejkaluar vitet e fundit (Kosove- nderhyrja e NATO-s dhe fitorja e saj vendosi nje administrate qe vepronte ne emer te OKB-se, e shkeputur nga jurisdiksioni i Jugosllavise se mbetur).

3- Epersine qe ka pushteti shteteror, ne territorin ku ai shtrihet, mbi cdo pushtet tjeter.

Aparati shteteror krijohet dhe organizon veprimtarine e tij pavaresisht nga pushtetet e tjeter shoqeror brenda vendit.  (Angli- ne 1688 borgjezia dhe fisnikeria dhe Rusia – 1917, dypushteti i borgjezise dhe sovjeteve.)

Percaktimi i karakterit te shtetit federal

A eshte sovran shteti qe merr pjese ne federate?

Nje shteti te federuar i mungojne 3 elementet qe percaktojne  sovranitetin:

a- shteti i federuar eshte i varur nga federata

b- dispozitat qe nxjerrin organet e shtetit te federuar duhet te jene ne pajtim me ato te federates.

c- ne territorin e shtetit te federuar epersi ka pushteti i shtetit federal

Ne pamundesi te nje pergjigje te sakte autoret flasin per: ndarjen e sovranitetit midis shtetit federal dhe atij te federuar; disa thone se sovraniteti nuk eshte karakteristike e domosdoshme e pushteti shteteror; disa e mohojne nocionin e sovranitetit. Koncepti i sovranitetit shteteror eshte i lidhur ngushte me konceptin e sovranitetit kombetar, por nuk eshte identik me te.

Sovraniteti kombetar - e drejta e nje kombi per vetevendosje deri ne shkeputje, ne rast se ai ben pjese ne nje shtet federal, dhe deri ne formimin e nje shteti te pavarur. Ne shtetet unitare sovraniteti i shtetit perputhet me sovranitetin e kombit. 

Ne shtetet federale kjo varet nga karakteri i federates: e detyrueshme dhe vullnetare. Ne federatat e formuara me ane te forces, sovraniteti shteteror eshte forme e sanksionimit te epersise se kombit sundues.

Federata Jugosllave u krijua mbi baza vullnetare. Evolucioni i saj negativ, lakmite hegjemoniste te shovinizmit sebomadh e cuan kete federate ne shperberje dhe konflikte te pergjakshme. 

Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike u krijua mbi bazen e barazise formale te shteteve pjesemarrese.  

Kur u krijuan keto federata parashikohej qe nje pjese te funksioneve te tyre republikat e federuara tja besonin federates e cila do te  ishte mbajtese e sovranitetit te te gjithe shteteve por prape shtetet pjesemarrese do te mbeteshin sovrane me te drejten e vetevendosjes. Faktikisht B.S u kthye ne nje shtet unitar dhe me nje centralizim te madh.

3. Disa autore e shkepusin ceshtjen e sovranitetit nga permbajtja e tij.

Ne kohen e lashte nuk ka ekzistuar koncepti i sovranitetit. Jelineku - ne kete kohe shteti nuk kishte nje force rivale. Ne shek. XVI, Zhan Boden, ideolog i monarkise absolute, e quante sovranitetin si nje pushtet te pakufizuar, te patjetersueshem dhe te pandryshueshem. Ky pushtet, thoshte Boden eshte cilesi e domosdoshme e cdo shteti. Qendrueshmeria eshte karakteristike e domosdoshme e sovranitetit. Shkolla juridike gjermane e Labandit dhe Jelinekut, nga fundi i shek.XIX, me sovranitet kuptonin nje fare vetie ose cilesie te pushtetit shteteror duke mos e konsideruar si te domosdoshem per ekzistencen e tij. Nje teori e shteteve “josovrane” u perdor dhe ne shek.XX per te justifikuar sundimin e shteteve me te fuqishme ne formen e mandatit mbi Sirine, Libanin Palestinen, Irakun dhe Transjordanine. Lidhja e Kombeve, nen diktatin e Britanise se Madhe dhe Frances, gjykoi se keto popuj ishin “te papjekur” per te pasur shtetin e tyre te pavarur dhe sovran. U fitua vetem pas luftes se II Boterore. 

   4. Kufizimi i pushtetit shteteror

Bodeni, Hobbsi, Blekstoni dhe Rusoi ngrene teorine e pakufizimit te pushtetit shteteror. Ne shek. e XX del teoria vetekufizimit juridik te shtetit. Sipas kesaj teorie, shteti duke nxjerre ligje, i ve vetevetiu nje kufi veprimtarise se vet, sepse ai nuk mund ti shkele keto ligje. 

Realiteti eshte ndryshe. Shteti mund ti shfuqizoje ligjet sa here e quan te nevojeshme. Ndodh qe shteti ti shkele ligjet qe nxjerr, edhe pa i shfuqizuar ato formalisht, kuptohet, kjo eshte nje praktike e kunderligjshme dhe antidemokratike. Kjo teori e vetekufizimit juridik te shtetit ka qene e perhapur, vecanerisht ne epoken e liberalizimit. Ne realitet, kufizimi ose jo i pushtetit shteteror percaktohet nga raporti i forcave ne shoqeri. Cdo shtet ne praktike eshte arme e grupit shoqeror me te fuqishem, misherimi i pushtetit te tij. 

   5. Kush eshte mbajtesi i sovranitetit?

Per Bodenin eshte monarku absolut. Duhet quajtur sovran, cdo pushtet qe eshte vendosur dhe ekziston ne fakt ne nje shtet. Shoqeria qe e dorezon pushtetin ne baze te kontrates shoqerore nuk eshte me mbajtese e tij. Blekstoni, quan sovran parlamentin anglez, te cilit i atribuon pushtet te pakufizuar. Per Hobbsin dhe Spinozen ceshtja e mbajtesit te sovranitetit varet nga forma konkrete e qeverisjes se shtetit. (monarki-mbreti etj). 

Rusoi- faqe te re ne teorine e sovraniteti. Mbajtesi i sovranitetit sipas Rusoit zgjidhet sipas teorise te se drejtes natyrore. Sovran ne shtet duhet te jete vetem populli. Supozojme thote Rusoi se shteti perbehet nga 10.000 individe, cdo pjesetari te shtetit do t’i perkase pjesa e dhjetemijte e autoritetit sovran. Nga kjo teori rrjedh se perfaqesuesi ka marre nga zgjedhesit mandat imperativ ose urdherues. Nese perfaqesuesi nuk vepron sipas porosive te zgjedhesve-revokimi i tij.

Gjate revolucionit francez – teoria e sovranitetit te kombit. Sovraniteti nuk u perket shtetasve por kombit. Shtetasve u jepet pushteti elektoral per te caktuar perfaqesuesit e kombit. Me kete teori ka lidhej dhe ideja e mandatit perfaqesues.

 Ne shek. XIX Dë Mestrë- sovraniteti i perket shtetit ne teresi si person abstrakt juridik. Per popullin flitet ne 2 drejtime: si pjesemarres ne pushtet dhe si objekt i pushtetit. 

Populli si nje mase homogjene dhe kompakte ka nje karakter relativ, kur populli ndahet ne grupe antagoniste me karakter klasor ose etnik. Dallimi midis klasave dhe rendeve.

6. Problemi i sovranitetit shteteror lidhet ngushte me problemet politike 

Parimi i sovranitetit, nga te gjitha parimet juridike, ka karakterin politik me te theksuar.  Juriste dhe politologe - parimi i sovranitetit i vjeteruar. Kundershtaret e sovranitetit- kategori historike qe nuk ka nje vlere absolute dhe qe sot nuk mund te zbatohet. Teoriciene te tjere- sovraniteti eshte kategori historike sikurse shteti dhe e drejta por ky parim nuk ka humbur rendesine e vet. Teorite qe mohojne sovranitetin u vijne per shtat synimeve te shteteve me te fuqishme. B.S e quante detyre dhe te drejte te tij mbrojtjen e interesave te socializimit, dhe per kete qellim sovraniteti i nje kombi duhej te menjanohej. 

Doktrina e “Sovranitetit te kufizuar” e  Leonid Brezhnjevit:

1. Vendet e bashkesise socialiste, status te vecante nderkombetar. Duhet ti permbaheshin asaj vije politike qe kishte vendosur udheheqja e B.S.

2. U ndalohej vendosja e marredhenieve diplomatike dhe ekonomike me vendet e tjera pa pelqimin e B.S

3. Nuk mund te beheshin reforma politike, ekonomike dhe kulturore, te papershtatshme nga kendveshtrimi i B.S

4. Per te “parandaluar cdo kercenim” ndaj “bashkesise socialiste”, B.S nderhynte ne punet e shteteve te tjera, deri ne pushtim ushtarak

Sot kalimi i kompetencave, organizmave te perbashket si B.E

   7. Kur nje vend fiton sovranitetin shteteror

Kjo gje sjell pasoja politike dhe juridike  dhe ne rrafsh nderkombetar - njohja e shtetit te ri sovran nga ana e shteteve te tjera. Njohja e nje shteti nenkupton dhe njohjen e qeverise se ketij vendi. Ndryshimi i kesaj qeverie nuk influencon mbi njohjen e shtetit. (Shqiperia pas clirimit). Kriter per njohjen e nje qeverie eshte qendrueshmeria e saj.Lidhur me njohjen e sovranitetit te nje shteti qe ka fituar pavaresine, shtrohen disa probleme me karakter politik e juridik. Sovraniteti i nje shteti nuk duhet identifikuar me aftesine e nje shteti per te qene te pavarur, kjo nuk do te thote se shtetet e vogla nuk jane sovrane. Koncepti i aftesise nuk ka nje kriter te qarte objektiv. 

Nje pikepamje tjeter sipas te ciles sovraniteti eshte “gjendja e pavaresise” nuk eshte e drejte. Siaps kesaj pikepamje, sovraniteti, koncept thjesht politik. Nderhyrja e nje shteti me te fuqishem ne punet e shteteve te vogla minon pavaresine e tyre dhe mund te coje ne humbjen esovranitetit te tyre e megjithate nuk mund te quhen josovrane. Sovranitetin shteteror e karakterizon pozita juridike e pushtetit shteteror si subjekt i pavarur i se drejte se brendshme dhe asaj nderkombetare. Pra sovraniteti shteteror jo vetem kategori politike por edhe juridike.